Şizofreni ve Şizoid Kişilik Bozukluğunda Güncel Tedavi Yöntemleri: Biyolojik, Psikoterapötik ve Psikososyal Yaklaşımların İncelenmesi

 

       

Öz:

Şizofreni ve şizoid kişilik bozukluğu, klinik açıdan farklı tanı kategorilerine ait        olsalar da, ortak psikopatolojik özellikler ve toplumsal işlevsellikte belirgin bozulma ile    karakterizedir. Bu çalışmada, her iki bozukluk için günümüzde kullanılan tüm tedavi yaklaşımları bütüncül bir bakış açısıyla ele alınmıştır. Şizofreni tedavisinde antipsikotik ilaçlar ve bilişsel onarım terapileri gibi biyolojik müdahalelerin yanı sıra bilişsel davranışçı terapi (BDT), aile terapisi ve psikososyal rehabilitasyonun etkisi tartışılmıştır. Şizoid kişilik bozukluğu içinse psikodinamik terapi, şema terapi ve sosyal beceri eğitimi gibi psikoterapötik yöntemler ön plana çıkarılmıştır. Çalışma, her iki bozukluğun tedavisinde multidisipliner yaklaşımın önemine dikkat çekmektedir.Anahtar Kelimeler: Şizofreni, Şizoid Kişilik Bozukluğu, Psikoterapi, Antipsikotikler, Bilişsel Onarım, Şema Terapi, Psikososyal Müdahale

Title:

Current Treatment Methods in Schizophrenia and Schizoid Personality Disorder: An Overview of Biological, Psychotherapeutic, and Psychosocial Approaches

Abstract:

Schizophrenia and schizoid personality disorder, although classified under different diagnostic categories, share overlapping psychopathological features and significant impairments in social functioning. This study provides a comprehensive analysis of current treatment approaches used for both disorders. For schizophrenia, biological interventions such as antipsychotic medications and cognitive remediation therapy are discussed alongside cognitive-behavioral therapy, family therapy, and psychosocial rehabilitation. For schizoid personality disorder, psychodynamic therapy, schema therapy, and social skills training are emphasized. The study highlights the importance of adopting a multidisciplinary and individualized approach in the treatment of these complex disorders.

Keywords:

Schizophrenia, Schizoid Personality Disorder, Psychotherapy, Antipsychotics, Cognitive Remediation, Schema Therapy, Psychosocial Intervention.

1. Giriş:

Şizofreni ve şizoid kişilik bozukluğu, farklı tanı kategorilerine ait olmalarına rağmen, bireylerin sosyal işlevselliği üzerinde derin ve kalıcı etkiler bırakan iki önemli psikiyatrik tablodur. Şizofreni; sanrılar, halüsinasyonlar, dağınık düşünce süreçleri ve negatif belirtilerle seyreden, kronik ve epizodik doğaya sahip bir psikotik bozukluktur. Şizoid kişilik bozukluğu ise duygusal düzleşme, sosyal ilişkilerden uzak durma ve içe dönüklükle belirginleşen A kümesi kişilik yapılanmaları arasında yer alır.

Her iki bozukluk da hastaların yaşam kalitesini düşürmekte, bakım yükünü artırmakta ve uzun süreli psikiyatrik müdahaleleri gerekli kılmaktadır. Ancak bu müdahalelerin yalnızca farmakolojik sınırlarda kalması, iyileşmenin bütüncül doğasına ters düşmektedir. Günümüzde şizofreni için geliştirilen tedavi yaklaşımlarının yanına, nörobilişsel rehabilitasyon, psikoeğitim, toplum temelli destek sistemleri ve alternatif terapi modelleri de eklenmiş; benzer şekilde şizoid bozukluk için de şema terapi, psikodinamik yönelimler ve mindfulness temelli yaklaşımlar önerilmiştir.

Bu çalışma, hem şizofreni hem de şizoid kişilik bozukluğu için geçerli olan tüm güncel tedavi yöntemlerini; biyolojik, psikoterapötik, psikososyal ve tamamlayıcı başlıklar altında derleyip özgün bir bütünlük içinde sunmayı amaçlamaktadır. Literatür temelli bu inceleme, klinisyenlerin, araştırmacıların ve ruh sağlığı alanında çalışan profesyonellerin çok katmanlı müdahaleler geliştirmesine katkı sunmayı hedeflemektedir.

      2. Yöntem:

Bu çalışma, şizofreni ve şizoid kişilik bozukluğuna yönelik tedavi yaklaşımlarını çok boyutlu bir biçimde incelemeyi amaçlayan, niteliksel derleme modeli ile yapılandırılmıştır. Araştırma kapsamında biyolojik, psikoterapötik, psikososyal ve tamamlayıcı müdahaleler başlıkları altında, bilimsel literatürde yer alan tedavi yöntemleri sistematik olarak sınıflandırılmış ve içerik çözümlemesine tabi tutulmuştur.

2.1. Araştırma Tasarımı.

Çalışma, karşılaştırmalı literatür taraması modeline dayanmaktadır. İki farklı psikiyatrik tanı grubunun (şizofreni ve şizoid kişilik bozukluğu) tedavi yöntemleri, kapsamlı biçimde ele alınarak yapısal bir analiz sunulmuştur. Bulgular klinik uygulamalar ve akademik literatür temelinde değerlendirilmiştir.

2.2. Veri Toplama Süreci.

Veriler, 2004–2024 yılları arasında yayınlanmış uluslararası ve ulusal literatürden derlenmiştir. Google Scholar, PubMed, APA PsycNet, YÖK Ulusal Tez Merkezi ve CrossRef veritabanları taranarak makaleler, kitaplar, meta-analizler ve klinik kılavuzlar incelenmiştir. Kullanılan anahtar kelimeler: şizofreni tedavisi, şizoid kişilik bozukluğu, psikoterapi, antipsikotik, bilişsel onarım, şema terapi, sosyal beceri eğitimi olmuştur. Tarama sonucunda toplam 78 uluslararası makale, 14 yerli akademik çalışma, 6 kitap bölümü ve 3 klinik kılavuz değerlendirmeye alınmıştır. Çalışmalardan elde edilen veriler, içerik zenginliği ve tedavi çeşitliliği açısından nitel karşılaştırmalara olanak tanımıştır.

2.3. Dahil Edilme Kriterleri.

 • 2004 sonrası yayınlanmış olması

 • Hakemli dergilerde yayımlanmış olması

 • Şizofreni veya şizoid kişilik bozukluğu tedavisini doğrudan ele alması

 • Türkçe ya da İngilizce dilinde yazılmış olması

2.4. Veri Analizi.

Elde edilen veriler, tematik analiz yöntemi ile kodlanmış, her tedavi yöntemi kendi paradigması (biyolojik, psikoterapötik, psikososyal) altında sınıflandırılmış ve karşılaştırmalı bir biçimde betimlenmiştir. Analiz sürecinde nitel içerik analizi ilkeleri uygulanmıştır (Patton, 2002).

2.5. Etik Hususlar.

Bu araştırma, doğrudan bireylerle çalışma içermediği ve yalnızca ikincil kaynaklardan yararlanılarak yapıldığı için etik kurul onayı gerektirmemektedir. Ancak akademik etik ilkelerine tam uyum sağlanmış, tüm alıntılar APA 7 formatına göre kaynaklandırılmış ve intihalden kaçınılmıştır. Turnitin benzeri yazılımlar aracılığıyla intihal kontrolü yapılmıştır.

Ek 1: Klinik Değerlendirme ve Ölçme Araçları.

Tedavi sürecini izlemek için aşağıdaki araçlar kullanılabilir:

 SCID-5-PD: Şizoid kişilik bozukluğu tanısı için yapılandırılmış görüşme.

 PID-5: DSM-5’e göre kişilik özelliklerinin boyutsal değerlendirmesi.

 Millon Clinical Multiaxial Inventory – IV: Klinik kişilik yapısını detaylı analiz eder.

 GAF (Global Assessment of Functioning): İşlevselliği ölçmek için kullanılır.

 BDI / BAI: Depresyon ve anksiyete eşlik ediyorsa duygudurum takibi sağlar.

3. Şizofreni Tedavi Yöntemleri:

3. Tedavi Yöntemlerinin Sınıflandırılması ve Klinik İncelemesi

Ruhsal bozuklukların tedavisinde tekil bir müdahale yaklaşımı yerine, çok katmanlı ve kişiselleştirilmiş bir model önerilmektedir. Bu kapsamda, şizofreni ve şizoid kişilik bozukluğu için kullanılan tedaviler; biyolojik, psikoterapötik, psikososyal ve tamamlayıcı/deneysel müdahaleler olarak sınıflandırılabilir.

3.1. Biyolojik Müdahaleler.

3.1.1. Antipsikotik İlaçlar.

Şizofreni tedavisinde temel biyolojik müdahale antipsikotik ilaçlardır. Tipik antipsikotikler (haloperidol, klorpromazin) daha çok pozitif belirtiler üzerinde etkiliyken, atipik antipsikotikler (risperidon, olanzapin, klozapin) hem pozitif hem negatif semptomlarda etkilidir. Şizoid kişilik bozukluğunda doğrudan ilaç kullanımı önerilmemekle birlikte, eşlik eden depresyon ya da anksiyete gibi durumlarda SSRI’lar ve düşük doz antipsikotikler reçete edilebilir.

3.1.2. Bilişsel Onarım Terapisi (CRT).

CRT, şizofrenide sıklıkla görülen dikkat, bellek ve yürütücü işlev bozukluklarını hedefler. Bilgisayar destekli görevler veya birebir oturumlarla yürütülür. Özellikle sosyal işlevsellik ve mesleki rehabilitasyona geçişte etkili olduğu gösterilmiştir.

3.1.3. Elektro Konvulsif Terapi (EKT) ve Transkraniyal Manyetik Uyarım (TMS).

EKT, katatonik şizofreni veya tedaviye dirençli olgularda tercih edilir. TMS ise işitsel halüsinasyonlar gibi pozitif semptomları hedefleyen, noninvaziv bir beyin uyarım tekniğidir.

3.1.4. Farmakogenetik Yaklaşımlar.

Genetik yatkınlıkların ilaç metabolizması üzerindeki etkilerini dikkate alan farmakogenetik testler, kişiye özel ilaç seçimi yapma imkânı sunar. Bu yaklaşım, özellikle tedaviye dirençli veya yan etkilere duyarlı hastalarda giderek önem kazanmaktadır.

3.1.5. Nöromodülasyon Teknikleri (DBS, VNS).

Derin Beyin Stimülasyonu (DBS) ve Vagus Siniri Stimülasyonu (VNS), şizofreni için deneysel düzeyde uygulanan invaziv tekniklerdir. Özellikle negatif semptomların iyileştirilmesinde ve şizofreniye eşlik eden obsesif-kompulsif belirtilerde umut vadetmektedir.

3.2. Psikoterapi Yöntemleri.

Psikoterapi, hem şizofreni hem de şizoid kişilik bozukluğu tedavisinde biyolojik müdahalelere ek olarak kullanılan ve bireyin içgörüsünü, işlevselliğini ve duygusal farkındalığını artırmayı hedefleyen temel yöntemlerden biridir. Bu başlık altında, klinik uygulamada en çok tercih edilen psikoterapi teknikleri ve bunların özgül etkileri incelenmiştir.

3.2.1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT).

BDT, şizofrenideki sanrılar, halüsinasyonlar ve çarpıtılmış düşünce örüntüleriyle baş etmek için geliştirilmiş yapılandırılmış bir yaklaşımdır. Hastanın “gerçeklik testi” becerilerini güçlendirir ve içgörüsünü artırır. Şizoid kişilik bozukluğunda ise, sosyal kaçınma, işlevsiz temel inançlar (“İnsanlar tehlikelidir”, “Yalnızlık güvenlidir”) üzerine çalışılır.

3.2.2. Psikodinamik Terapi.

Psikodinamik yönelimli terapi, bireyin geçmiş ilişkileri, bastırılmış duyguları ve içsel çatışmalarını merkeze alır. Şizoid bireylerde sıklıkla görülen “geri çekilme” savunmasını anlamak ve terapötik bağ kurmak bu yaklaşımın temelidir. Şizofrenide akut dönem dışında uygulanabilir; aktarım süreçleri dikkatle izlenmelidir.

3.2.3. Şema Terapi.

Şizoid kişilik bozukluğu tedavisinde en etkili yaklaşımlardan biridir. “Duygusal yoksunluk”, “sosyal izolasyon” ve “yetersizlik” gibi çocukluk döneminde gelişmiş uyumsuz şemalarla çalışılır. Terapi sürecinde şema modları tanımlanır ve bunlara karşı sağlıklı yetişkin modunun güçlendirilmesi hedeflenir.

3.2.4. Aile Terapisi ve Psikoeğitim.

Özellikle şizofreni tedavisinde aile sisteminin eğitilmesi, iletişim biçimlerinin düzenlenmesi ve yüksek ifade düzeyinin düşürülmesi, nüks oranlarını azaltmaktadır. Şizoid bozuklukta ise ailenin hastayı anlaması ve sınırlarına saygı duyması sağlanarak dolaylı destek sunulur.

3.2.5. Mindfulness Temelli Müdahaleler.

Mindfulness (bilinçli farkındalık), bireyin mevcut ana dikkatini vererek yargılamadan gözlem yapmasını sağlar. Şizofrenide stresi azaltma, halüsinasyonlara yönelik mesafelenme ve duygu düzenleme açısından fayda sağlamaktadır. Şizoid bireylerde ise duygulara temas etmeyi kolaylaştırır.

3.3. Psikososyal Müdahaleler.

Psikososyal müdahaleler, bireyin toplumla bütünleşmesini, bağımsız yaşam becerilerini kazanmasını ve sosyal işlevselliğini geliştirmesini hedefleyen uygulamalardır. Özellikle şizofreni gibi kronik ve işlevselliği zedeleyen bozukluklarda tedavinin vazgeçilmez bir bileşeni haline gelmiştir. Şizoid kişilik bozukluğunda ise bireyin sınırlı sosyal repertuarına rağmen, uyumlu ve sürdürülebilir yaşam biçimleri geliştirmesi açısından destekleyici olabilir.

3.3.1. Sosyal Beceri Eğitimi.

Şizofreni hastaları, özellikle negatif semptomlar nedeniyle sosyal iletişimde, duygularını ifade etmede ve toplumsal normlara uygun davranış sergilemede zorluk yaşarlar. Sosyal beceri eğitimi, rol oynama, model alma, pekiştirme ve geribildirim gibi tekniklerle yürütülür. Şizoid bireylerde, gönüllülük esasına dayalı, yavaş tempolu ve güvenli ortamlarda uygulanabilir.

3.3.2. Mesleki Rehabilitasyon.

İşlevselliğin yeniden kazandırılması, bireyin yaşam doyumu kadar tedaviye motivasyonunu da artırır. Şizofreni hastaları için destekli istihdam programları, korumalı iş yerleri ve bireysel iş koçluğu uygulamaları geliştirilmektedir. Şizoid bireylerde bireysel çalışma alanları, uzaktan işler veya yaratıcı meslekler daha uyumlu olabilir.

3.3.3. Toplum Temelli Ruh Sağlığı Hizmetleri.

Ev ziyaretleri, gündüz hastaneleri, destekleyici gruplar ve danışmanlık merkezleri yoluyla bireyin hastane dışında, doğal çevresinde desteklenmesini amaçlayan bu model, özellikle kronik şizofreni hastaları için etkili bulunmuştur. Şizoid kişilik bozukluğu olan bireyler için ise bu tür destekler, bireysel danışmanlık ekseninde, daha az müdahaleci biçimde tasarlanmalıdır.

3.4. Tamamlayıcı, Deneysel ve Destekleyici Yaklaşımlar.

Klasik psikiyatrik tedavi yöntemlerinin yanında, son yıllarda alternatif ve tamamlayıcı uygulamalar hem şizofreni hem de şizoid kişilik bozukluğu tedavisinde giderek artan bir ilgiyle değerlendirilmektedir. Bu yaklaşımlar, özellikle bireysel farklılıklara, yaşam tarzına ve tedaviye direnç gösteren durumlara uyarlanabilirlik açısından önemli fırsatlar sunar.

3.4.1. Sanat ve Yaratıcı Terapi Yöntemleri.

Resim, müzik, drama ve yazı terapisi gibi yaratıcı yöntemler, bireyin kelimelerle ifade edemediği duygu ve düşüncelerini dışa vurmasına olanak tanır. Şizofreni hastalarında duygusal dışavurumu kolaylaştırırken; şizoid bireylerde, dolaylı iletişim biçimi üzerinden duygusal temas kurulmasını sağlar.

3.4.2. Diyet ve Beslenme Desteği.

Nörotransmitter işlevleri, beyin yapısı ve enerji düzeyi açısından beslenmenin rolü büyüktür. Şizofreni ile omega-3 eksikliği, D vitamini düzeyleri ve glikoz regülasyonu arasındaki ilişkiler literatürde tartışılmaktadır. Ayrıca beslenme düzeni, ilaç yan etkilerini azaltmada da rol oynayabilir.

3.4.3. Mindfulness ve Meditasyon Temelli Müdahaleler.

Mindfulness-temelli stres azaltma (MBSR) ve kabul ve kararlılık terapisi (ACT), bireyin duygu regülasyonunu ve stres toleransını artırarak, hem şizofreni hem de şizoid kişilik bozukluğunda etkili olabilir. Düşünce ile özdeşleşmeden gözlemleme becerisi, özellikle sanrıya eğilimli bireylerde içgörüyü güçlendirebilir.

3.4.4. Virtual Reality (VR) Destekli Terapi.

VR teknolojileri, sosyal maruziyet, bilişsel eğitim ve rol oynama simülasyonları için kullanılmaktadır. Şizofreni hastalarında paranoid düşünceleri tetiklemeden gerçek hayata hazırlık sağlarken; şizoid bireylerde sosyal temas becerilerinin geliştirilmesinde kullanılabilir.

3.4.5. Hayvan Destekli Terapi.

Evcil hayvanlarla yapılan terapötik etkileşimler, bağlanma becerilerini, sorumluluk alma kapasitesini ve duygu düzenlemesini artırabilir. Özellikle temas kurmakta zorlanan, duygusal donukluğu belirgin şizoid bireylerde olumlu etki gözlenebilir.

3.4.6. Spiritüel ve Dini Destek.

Kişisel anlam arayışı, kabullenme, umut ve maneviyat gibi temalar psikolojik iyileşme sürecini destekler. Şizofreni hastalarında spiritüel çatışmalarla yüzleşme sağlanabilirken; şizoid bireylerde varoluşsal temelli sorgulamalara eşlik eden bir manevi rehberlik, içsel dengeyi destekleyebilir.

4. Şizoid Kişilik Bozukluğu Tedavi Yöntemleri:

Şizoid kişilik bozukluğu (ŞKB), DSM-5’te A kümesi kişilik bozuklukları içinde sınıflandırılan, bireyin sosyal ilişkilerden uzak durması, duygusal ifadenin sınırlı olması ve içedönüklüğün belirgin olduğu bir kişilik örüntüsüdür (APA, 2013). Klinik tabloda belirgin psikotik semptomlar görülmese de, bu bireylerin sosyal ve duygusal işlevsellikleri ciddi şekilde kısıtlanmıştır. ŞKB’nin tedavisi oldukça zordur çünkü bireyler genellikle yardım arama davranışı göstermezler ve terapiye motivasyonları düşüktür (Millon, 2011). Ancak uygun yaklaşımlarla önemli gelişmeler sağlanabilir.

4.1. Psikoterapötik Yaklaşımlar.

4.1.1. Psikodinamik Terapi.

Şizoid kişilik bozukluğu tedavisinde en yaygın kullanılan yöntemlerden biridir. Bu yaklaşım, bireyin erken dönem bağlanma travmaları, narsisistik yaralanmaları ve içsel çatışmaları üzerinde çalışmayı amaçlar. Terapötik ilişki, danışanın güven duygusunu inşa etme sürecinin merkezinde yer alır. McWilliams (2011), şizoid bireylerin temel savunma mekanizması olan “geri çekilme” davranışının terapide saygıyla karşılanması gerektiğini, bu sayede iç dünyaya yaklaşmanın mümkün olduğunu ifade etmiştir.

4.1.2. Şema Terapi.

Şema terapi, şizoid bireylerin çocukluk döneminde oluşmuş uyumsuz şemalarını tanımlamaya ve dönüştürmeye çalışır. “Duygusal yoksunluk”, “sosyal izolasyon” ve “yetersizlik” şemaları, ŞKB’de sık rastlanan örüntülerdendir. Young ve arkadaşları (2003), bu bireylerin şemalarının çoğunlukla çekirdek aile ilişkilerinden kaynaklandığını ve güvenli bağ kurmakta zorlandıklarını belirtmiştir. Şema terapi süreci, duygusal farkındalığı artırma, şemalara meydan okuma ve alternatif düşünce inşası adımlarıyla ilerler.

4.1.3. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT).

BDT, ŞKB’de sosyal kaçınma, düşük özsaygı ve duygusal tepkisizlik üzerine odaklanır. Bireyin kendilik algısını yeniden yapılandırmak ve sosyal becerileri geliştirmek için kullanılır (Beck et al., 2004). Özellikle “kendi başıma kalmak en iyisi”, “diğer insanlar sadece yük olur” gibi işlevsiz temel inançlar üzerinde çalışılır. Sosyal maruz bırakma teknikleri ve davranışsal aktivasyon uygulamalarıyla terapötik ilerleme sağlanabilir.

4.1.4. Mentalizasyon Temelli Terapi (MBT).

MBT, bireyin kendi zihinsel durumlarını ve başkalarının duygularını anlama becerisini geliştirmeyi hedefler. Şizoid bireylerin “içe kapanma” ve “duygusal düzleşme” eğilimleri nedeniyle bu beceriler zayıf gelişmiştir. Fonagy ve Bateman (2006), bu bireylerde mentalizasyon yetisinin gelişmesinin empati ve sosyal farkındalıkta artış sağlayabileceğini vurgulamıştır.

4.1.5. Duygu Odaklı Terapi (EFT).

EFT, şizoid bireylerde bastırılmış duygularla yüzleşme ve bu duyguların terapötik bir ortamda deneyimlenmesini sağlamayı amaçlar. Duyguların dışavurumu, danışanın terapistle kurduğu güvenli ilişki içinde yavaş yavaş ortaya çıkar (Greenberg, 2011).

4.2. Grup Terapileri ve Sosyal Müdahaleler.

Şizoid bireylerin grup terapisine katılımı sınırlı olsa da, uygun yapılandırılmış sosyal beceri eğitimleri ve bireysel izlemle birleştirilen grup çalışmaları faydalı olabilir. Yavaş tempolu, direkt yüzleşmeden uzak, güvenli ortamlar grup çalışmaları için uygun zemin sağlar (Pretzer & Beck, 2005).

4.3. Farmakolojik Müdahaleler.

Şizoid kişilik bozukluğunun kendine özgü bir farmakolojik tedavisi bulunmamaktadır. Ancak eşlik eden depresyon, anksiyete veya nadiren görülen psikotik belirtiler varlığında destekleyici ilaç kullanımı mümkündür:

 • SSRI’lar (sertralin, escitalopram) → depresif belirtilerde..

 • Atipik antipsikotikler (aripiprazol, risperidon) → şüphecilik veya paranoid özellikler gösteren olgularda..

 • Anksiyolitikler (buspiron, düşük doz benzodiazepin) → sosyal kaygı eşlik ediyorsa…

Ancak bu ilaçlar yalnızca semptomatik destek sunar ve kişilik yapılanmasını değiştirmezler.

4.4. Psikoeğitim ve İzlem.

Şizoid bireylerin duygularını ve sosyal ihtiyaçlarını tanımaları için yapılandırılmış psikoeğitim oturumları uygulanabilir. Ayrıca uzun süreli, düşük yoğunluklu ancak istikrarlı bir izlem süreci terapötik gelişmeyi destekler (Livesley, 2001).

 4.5. Motivasyonel Görüşme ve Terapötik Katılımı Artırma.

Şizoid bireylerin yardım arama davranışları ve terapiye motivasyonları düşüktür. Bu nedenle tedavi sürecine katılımı artırmak için motivasyonel görüşme (Motivational Interviewing - MI) tekniklerinden yararlanılabilir. MI, dirençle baş etmeyi, içsel motivasyonu keşfetmeyi ve bireyin kendi değişim nedenlerini fark etmesini hedefler. Özellikle başlangıç seanslarında “senin için önemli olan nedir?” gibi açık uçlu sorular kullanılarak içsel hedefler belirlenebilir."

5. Tedavi Yaklaşımlarının Karşılaştırmalı Değerlendirmesi:

Şizofreni ve şizoid kişilik bozukluğu, klinik olarak farklı kategorilere ait olsalar da bazı noktalarda benzer müdahale alanlarını paylaşırlar. Ancak bu iki tanı grubunun doğası, belirtileri ve hasta tutumu, tedavi sürecinin biçim ve derinliğini önemli ölçüde etkiler. Bu nedenle, her bir tedavi yaklaşımı kendi bağlamında yeniden değerlendirilmelidir. Aşağıda, iki bozukluğa yönelik müdahaleler temel başlıklar altında karşılaştırmalı biçimde ele alınmıştır.

· Tedavi Başlığı                                                                         Şizofreni Uygulaması                                                                 Şizoid Kişilik Bozukluğu Uygulaması

· Biyolojik Müdahale                              Antipsikotikler (tipik/atipik), CRT, EKT, TMS, Farmakogenetik                Genellikle önerilmez; sadece eş tanılı durumlarda SSRI/antipsikotik kullanılabilir

· Bilişsel Onarım Terapisi (CRT)            Sıklıkla kullanılır; dikkat, bellek, yürütücü işlevler                                     Uygulanmaz

· BDT (Bilişsel Davranışçı Terapi)          Gerçeklik testi, çarpıtılmış düşünceler, içgörü                                           Temel inançlarla çalışma, sosyal kaçınma, davranışsal aktivasyon

· Psikodinamik Terapi                              Akut dönemde önerilmez, aktarım dikkatle izlenmeli                               Temel savunma mekanizmaları, duygusal mesafeyle güven inşası

· Şema Terapi                                            Sınırlı uygulanır                                                                                          Temel şemalar (duygusal yoksunluk, izolasyon) üzerinde yoğunlaşır

· Mindfulness Temelli Müdahale             Stres azaltma, halüsinasyonlara mesafe                                                      Duygulara temas, iç gözlem gelişimi

· Sosyal Beceri Eğitimi                             Negatif semptomlar nedeniyle önceliklidir                                               Gönüllü ve güvenli ortamda yavaş tempolu uygulanabilir               

· Mesleki Rehabilitasyon                          Destekli istihdam, korumalı iş modelleri                                                   Uyumlu işler: bireysel, uzaktan veya yaratıcı meslekler

· Toplum Temelli Hizmetler                     Ev ziyaretleri, gündüz hastanesi, grup desteği                                          Danışmanlık odaklı, daha az müdahaleci yapı

· Sanat ve Alternatif Terapiler                  Duygusal dışavurum için etkili (resim, müzik, drama)                            Dolaylı iletişim sağlar, yazı terapisi önerilir

·  Motivasyonel Görüşme                        Tedaviye bağlılık artırmak için akut dışı dönemde                                  Terapiye motivasyonu başlatmak için kritik

         “Yukarıdaki tablo, tedavi yöntemlerinin iki bozukluk bağlamında nasıl farklılaştığını sistematik olarak ortaya koymaktadır. Klinik planlama açısından bu tür karşılaştırmalar, müdahale stratejilerinin kişiselleştirilmesine katkı sağlar.”

      Not: Bu tablo, şizofreni ve şizoid kişilik bozukluğu için başlıca tedavi yöntemlerinin uygulanış farklarını özetlemektedir. Klinik pratikte esnek ve bireye özgü müdahale planlaması için rehberlik sağlamaktadır.

5.1. Tedaviye Katılım ve Motivasyon.

Kriter                             Şizofreni                                                       Şizoid Kişilik Bozukluğu  

Tedavi motivasyonu                    Epizod sonrası artabilir, çevresel baskıyla başlar .          Gönüllülük düşüktür, içsel motivasyon zayıftır.

Yardım arama davranışı.              Aile, toplumsal baskı ve hastaneye yatış ile artar.                  Genellikle dış dünyaya kapalı, yardım arama nadirdir.

Terapötik ilişki kurma.                Olumlu ancak zaman zaman paranoid savunmalar görülebilir   İlişkiden kaçınma, duygusal mesafe ve geri çekilme sık görülür.

5.2. Biyolojik Müdahale Gerekliliği

• Şizofreni:

Antipsikotik ilaçlar tedavinin temelini oluşturur. Negatif semptomlar için CRT, tedaviye dirençli durumlar için EKT veya TMS uygulanabilir.

 • Şizoid Kişilik Bozukluğu:

Farmakolojik müdahale doğrudan önerilmez. Sadece depresyon, anksiyete ya da obsesif belirtiler gibi eşlik eden durumlarda destekleyici ilaçlar tercih edilebilir.

5.3. Psikoterapötik Müdahale Uyumu

• Şizofrenide:

BDT, aile terapisi ve psikoeğitim yoğun kullanılır. Terapi süreci yapılandırılmalı, gerçeklik temelli olmalıdır.

 • Şizoid Bozuklukta:

Psikodinamik terapi ve şema terapi daha etkilidir. Duygularla temas, şemaların tanınması ve içgörü geliştirilmesi zaman alır.

5.4. Psikososyal Rehabilitasyon İhtiyacı.

 • Şizofrenide:

Toplum temelli ruh sağlığı hizmetleri, mesleki rehabilitasyon ve sosyal beceri eğitimi, tedavinin vazgeçilmez parçasıdır.

 • Şizoid Bozuklukta:

Birey sosyal izolasyonu benimsediğinden, dışa dönük müdahaleler sınırlı ve dikkatli biçimde uygulanmalıdır. Uyum desteklenir ama zorlanmaz.

5.5. Tamamlayıcı Müdahalelere Açıklık.

 • Şizofrenide:

Mindfulness, sanat terapisi, hayvan destekli terapi ve VR gibi yöntemlerle tedaviye bağlılık ve farkındalık artırılabilir.

 • Şizoid Bozuklukta:

Doğrudan yüz yüze ilişkiden kaçınan bireylerde, yaratıcı ve dolaylı terapiler (örneğin yazı terapisi, müzik terapisi) daha etkili olabilir.

Bu karşılaştırma, her iki bozukluk için tek tip değil, kişiye özel, esnek ve katmanlı bir tedavi modeli oluşturmanın gerekliliğini açık biçimde ortaya koymaktadır.

5.6. Terapötik İlişki ve Aktarımın Yönetimi.

Şizoid bireylerde duygusal mesafeyi koruma eğilimi ve “soğuk aktarımlar” terapötik süreci zorlaştırabilir. Bu durum terapistin reddedilmiş hissetmesine neden olabilir. McWilliams (2011), bu tür geri çekilmelerin kişisel olarak algılanmaması gerektiğini ve terapötik sabırla yaklaşmanın süreci dönüştürebileceğini ifade eder. Terapist, bağ kurmak için bastırıcı değil, “sessiz eşlikçi” bir konumda durmalıdır.

6. Tartışma:

Bu çalışmada, şizofreni ve şizoid kişilik bozukluğuna yönelik güncel tedavi yaklaşımları bütüncül bir bakış açısıyla sınıflandırılmış ve analiz edilmiştir. Bulgular, hem geleneksel tedavi yöntemlerinin hem de tamamlayıcı ve alternatif müdahalelerin klinik süreçte önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir. Özellikle her iki bozuklukta da bireyin işlevselliğini, içgörüsünü ve toplumsal uyumunu artırmayı hedefleyen çok katmanlı yaklaşımların önem kazandığı gözlemlenmiştir.

6.1. Bütüncül Tedavinin Önemi.

Şizofreni, yalnızca pozitif belirtiler (sanrı, halüsinasyon) üzerinden değil; negatif belirtiler, bilişsel bozukluklar, sosyal beceri eksikliği ve toplumsal dışlanma gibi çok yönlü alanlarda bireyin yaşamını zorlaştırmaktadır. Dolayısıyla sadece antipsikotik ilaçlarla sınırlı kalan bir müdahale, uzun vadeli iyileşme için yeterli değildir. Bilişsel onarım terapileri, sosyal beceri eğitimi ve toplum temelli hizmetlerin entegrasyonu iyileşme sürecini derinleştirmektedir.

Şizoid kişilik bozukluğu ise yapısal olarak terapiye daha kapalı bir profile sahip olsa da, duygusal farkındalık çalışmaları, şema temelli yaklaşımlar ve yaratıcı/bağlantısız terapi teknikleriyle dönüşüm yaşanabilecek bir alandır. Bu bağlamda, psikodinamik ve şema terapilerin uzun vadeli etkileri umut vericidir.

6.2. Tamamlayıcı Yöntemlerin Yükselişi.

Geleneksel psikiyatri ile alternatif terapilerin entegrasyonu son yıllarda giderek daha fazla vurgulanmaktadır. Mindfulness, sanat terapisi, virtual reality ve hayvan destekli terapi gibi yaklaşımlar, özellikle şizofreni gibi kronik bozukluklarda tedaviye bağlılığı artırmakta; şizoid bozuklukta ise dolaylı temas biçimleri sunarak güvenli bir müdahale alanı yaratmaktadır.

Ayrıca farmakogenetik ve nöromodülasyon gibi biyoteknolojik gelişmeler, tedaviyi bireyselleştirme açısından yeni kapılar aralamaktadır. İlaçlara verilen bireysel yanıtların genetik düzeyde öngörülebilmesi, özellikle tedaviye dirençli vakalarda umut verici bir gelişmedir.

6.3. Klinik Uygulamalara Katkı.

Bu çalışmada önerilen sınıflandırma modeli, klinisyenlerin tedavi planlamasını yaparken sadece tanıya değil, bireyin ihtiyaçlarına, motivasyon düzeyine ve sosyal bağlamına odaklanmasını desteklemektedir. Bu sayede terapi süreci daha esnek, insana özgü ve etkili hale gelebilir.

Aynı zamanda bu çalışma, eğitim kurumlarında ve psikiyatri pratiğinde, bireysel farklara duyarlı çok boyutlu tedavi yaklaşımlarının önemini vurgulayan bir kaynak niteliği taşımaktadır.

6.4. Klinik İzlem Planları ve Süreklilik.

Şizoid kişilik bozukluğu olan bireylerde tedavi süreci genellikle uzun vadeli ve düşük yoğunlukludur. Aşağıda önerilen örnek klinik izlem planı, bu süreci yapılandırmak için kullanılabilir:

 • 1–6. Seans: İlişki kurma ve güven inşası.

 • 7–12. Seans: Uyumsuz şemalarla çalışmaya başlama.

 • 13–24. Seans: Duygu odaklı ya da mentalizasyon temelli tekniklerin entegrasyonu.

 • 25+ Seanslar: Süreç değerlendirmesi, nüks önleme çalışmaları.

Bu yapı, bireyselleştirilmiş müdahale ile uyarlanmalıdır.

6.5. Komorbiditeler ve Müdahale Uyarlamaları.

Şizoid kişilik bozukluğuna sıklıkla depresyon, anksiyete ve zaman zaman obsesif-kompulsif belirtiler eşlik eder. Bu nedenle terapi sürecinde eşlik eden komorbid tanılara yönelik aşağıdaki uyarlamalar yapılabilir:

 • Anksiyete varsa: maruz bırakma teknikleri dikkatli kullanılmalı, yavaş tempo korunmalıdır.

 • Depresyon eşlik ediyorsa: davranışsal aktivasyon stratejileri önceliklidir.

 • OCD belirtileri varsa: düşünce gözlemleme ve mindfulness entegrasyonu önerilir.

6.6. Terapötik Sonlanma ve Nüks Önleme

Şizoid kişilik bozukluğunda terapi sonlandırma, bireyin kendi tercihine saygı göstererek ve açık bir şekilde planlanarak yapılmalıdır. Ani sonlanmalar bireyde terk edilme şemalarını tetikleyebilir. Aşağıdaki önerilerle nüks önlenebilir:

 • Son 3 seans, sürecin gözden geçirilmesine ayrılmalı

 • Geriye dönük kazanımlar yazılı hale getirilerek danışana sunulmalı

 • Belirli aralıklarla takip seansları planlanmalı (örn. 3 ayda bir)

7. Sonuç ve Klinik Öneriler:

Bu çalışma, şizofreni ve şizoid kişilik bozukluğuna yönelik güncel tedavi yaklaşımlarını dört temel başlık altında –biyolojik, psikoterapötik, psikososyal ve tamamlayıcı müdahaleler– bütüncül bir biçimde değerlendirmiştir. Bulgular, her iki bozukluk için de tek tip bir tedavi modelinin yetersiz olduğunu; bireysel farklılıkları gözeten, esnek ve çok katmanlı bir yaklaşımın daha işlevsel olduğunu ortaya koymuştur.

6.1. Genel Sonuçlar.

 • Şizofreni tedavisinde, ilaç tedavisi birincil müdahale olmaya devam ederken, bu tedaviye eşlik eden bilişsel onarım, sosyal beceri eğitimi ve toplum temelli destekler, hastanın uzun vadeli işlevselliğini artırmaktadır.

 • Şizoid kişilik bozukluğunda, terapiye katılımın sınırlı olması nedeniyle dolaylı iletişim biçimlerine ve güvenli bağ kurma süreçlerine dayalı psikoterapötik müdahaleler öne çıkmaktadır.

 • Her iki bozukluk için de tamamlayıcı ve alternatif terapiler, klasik yöntemlere kıyasla farklı düzeylerde katkı sunmakta ve bireysel ihtiyaçlara göre özelleştirilebilmektedir.

6.2. Klinik Öneriler.

 1. Multidisipliner Yaklaşım Benimsenmeli: Tedavi süreci psikiyatrist, klinik psikolog, sosyal hizmet uzmanı, aile ve toplumsal destek sistemlerini kapsayacak biçimde yapılandırılmalıdır.

 2. Bireyselleştirilmiş Müdahale Planları Hazırlanmalı: Hastanın öyküsü, semptom düzeyi, içgörü kapasitesi ve sosyal çevresi dikkate alınarak kişiye özel müdahale paketleri oluşturulmalıdır.

 3. Psikoeğitim ve Aile Desteği Artırılmalı: Özellikle şizofreni hastalarının bakım verenlerinin eğitimi, tedavi sürecini doğrudan etkilemektedir.

4. Alternatif Terapiler Desteklenmeli: Sanat, mindfulness, hayvan destekli terapi ve VR gibi yöntemler, duygusal bağ kurma ve terapötik süreci derinleştirme potansiyeli taşımaktadır.

 5. Tedavi İzlem Sürekliliği Sağlanmalı: Klinik ilerlemenin takibi, nükslerin önlenmesi ve yaşam kalitesinin artırılması için sürdürülebilir izlem protokolleri oluşturulmalıdır.

6.3. Araştırma ve Uygulama Alanlarına Katkı.

Bu çalışma, mevcut tedavi yöntemlerini sınıflandıran ve karşılaştıran bir yapıyla, hem akademik hem de klinik uygulamalara rehberlik etmeyi amaçlamaktadır. Özellikle psikoloji, psikiyatri, sosyal hizmet ve hemşirelik gibi alanlarda çalışan uzmanlar için uygulama kılavuzu niteliği taşımaktadır. Bu çalışmanın özgün katkısı, şizofreni ve şizoid kişilik bozukluğu gibi iki farklı psikiyatrik yapının tedavi yöntemlerini karşılaştırmalı ve sınıflandırmalı olarak ele almasıdır. Alan yazında çoğu çalışma yalnızca tek bir tanı grubuna odaklanırken, bu çalışma hem biyolojik hem psikoterapötik hem de tamamlayıcı müdahale kategorilerini disiplinlerarası bir bakış açısıyla birlikte ele alarak literatürdeki bu boşluğu doldurmaktadır.

Erhan Erdemir İstanbul Doğuş Üniversitesi, Psikoloji Yüksek Lisans Öğrencisi

E-mail: erhan@erhanerdemir.com

Orcid: 0009-0008-9108-4268

Yazar Katkı Bildirimi / Author Contributions

Tüm çalışmanın kavramsallaştırılması, literatür taraması, yazımı, düzenlenmesi ve revizyonu tek yazara (Erhan Erdemir) aittir.Bu çalışmada herhangi bir finansal destek alınmamış ve çıkar çatışması beyan edilmemiştir.

Kaynakça:

· • American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing.

·  • Beck, A. T., Freeman, A., Davis, D. D., & Associates. (2004). Cognitive therapy of personality disorders (2nd ed.). Guilford Press.

·  • Fonagy, P., & Bateman, A. (2006). Mentalization-based treatment for borderline personality disorder: A practical guide. Oxford University Press.

·  • Greenberg, L. S. (2011). Emotion-focused therapy. American Psychological Association.

·  • Leucht, S., Cipriani, A., Spineli, L., et al. (2013). Comparative efficacy and tolerability of 15 antipsychotic drugs in schizophrenia: A multiple-treatments meta-analysis. The Lancet, 382(9896), 951–962. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(13)60733-3

·  • Medalia, A., & Choi, J. (2009). Cognitive remediation in schizophrenia. Neuropsychology Review, 19(3), 353–364. https://doi.org/10.1007/s11065-009-9109-y

·  • Millon, T. (2011). Disorders of personality: Introducing a DSM/ICD spectrum from normal to abnormal (3rd ed.). Wiley.

·  • Pharoah, F., Mari, J., Rathbone, J., & Wong, W. (2010). Family intervention for schizophrenia. Cochrane Database of Systematic Reviews, (12), CD000088. https://doi.org/10.1002/14651858.CD000088.pub3

·  • Slotema, C. W., Blom, J. D., Hoek, H. W., & Sommer, I. E. (2012). Should we expand the toolbox of psychiatric treatment methods to include repetitive transcranial magnetic stimulation (rTMS)? Journal of Clinical Psychiatry, 73(4), 517–524.

·  • Thornicroft, G., Alem, A., Santos, R. A. D., et al. (2011). Community mental health: Putting policy into practice globally. Wiley-Blackwell.

·  • Turkington, D., Kingdon, D., & Weiden, P. J. (2006). Cognitive behavior therapy for schizophrenia. American Journal of Psychiatry, 163(3), 365–373.

·  • Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy: A practitioner’s guide. Guilford Press.

·  • Yüksel, N. (2020). Bilişsel davranışçı terapide güncel yaklaşımlar ve özel durumlara müdahale. Türkiye Klinikleri Psikiyatri Özel Dergisi, 13(1), 5–11.

·  • Tükel, R. (2017). Psikiyatrik bozuklukların sınıflandırılmasında güncel sorunlar ve DSM-5. Klinik Psikiyatri Dergisi, 20(2), 85–92.

 • Çöpoğlu, Ü. S. (2021). Tamamlayıcı ve alternatif tıbbın psikiyatrideki yeri. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 22(4), 459–466.