PSİKOPOLİTİK FİNANS: Siyasal Kimlik, Duygular ve Davranışsal Sapmaların Ekonomik Karar Alma Üzerindeki Etkisi

Dr. Erhan ERDEMİR Finansal İktisat | Kamu Hukuku | Psikoloji

Öz

Bu makale, politik psikoloji ile davranışsal finans arasında kesişen alanda yeni bir kavramsal çerçeve sunmayı amaçlamaktadır: Psikopolitik Finans. Siyasal kimlik, lider algısı, grup aidiyeti ve ideolojik yönelimlerin; yatırımcı davranışları, risk algısı ve finansal karar alma üzerindeki etkisi, davranışsal sapmalar bağlamında incelenmektedir. Makale, özellikle seçim dönemleri, siyasal kutuplaşma ve belirsizlik ortamlarında bireylerin ekonomik davranışlarını yönlendiren psikopolitik faktörleri ortaya koyarak disiplinler arası bir açıklama modeli geliştirmektedir. Bulgular, bireylerin ekonomik kararlarında yalnızca rasyonel değil, aynı zamanda siyasal psikolojik faktörlere dayalı olarak da hareket ettiğini göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Politik psikoloji, davranışsal finans, siyasal kimlik, yatırımcı davranışı, psikopolitik finans, karar alma, bilişsel önyargılar.

1. Giriş

Klasik finans kuramları, bireylerin tam bilgiyle rasyonel kararlar verdiğini varsayar. Ancak gerçek hayatta yatırımcılar sıkça duygular, önyargılar ve sosyal etkiler doğrultusunda hareket eder. Bu nedenle davranışsal finans, yatırım kararlarında psikolojik unsurların rolünü vurgulayarak önemli bir paradigma değişimi yaratmıştır. Öte yandan politik psikoloji, bireylerin siyasal düşünce ve davranışlarının psikolojik kökenlerini araştırır. Bu iki alanın kesiştiği nokta, bireylerin finansal kararlarını etkileyen siyasal psikolojik faktörleri analiz etme ihtiyacını doğurmuştur. Bu çalışmada, yatırım kararlarının yalnızca ekonomik parametrelerle değil; aynı zamanda siyasal kimlik, lider bağlılığı, ideolojik eğilim ve toplumsal kutuplaşma gibi psikopolitik etkenlerle nasıl şekillendiği ele alınmaktadır.

2. Yöntem

Bu çalışma nitel bir araştırma olup literatür taramasına dayalı olarak oluşturulmuştur. Politik psikoloji ve davranışsal finans literatüründeki temel teoriler, kavramlar ve ampirik araştırmalar analiz edilmiştir. Ayrıca, Türkiye örneği özelinde seçim dönemleri ve döviz piyasasına yönelik yatırımcı davranışlarını konu alan ikincil veriler incelenmiştir. Kavramsal analiz yöntemi ile 'psikopolitik finans' kavramı açıklanmış ve bu alanın kuramsal temelleri oluşturulmuştur.

3. Kavramsal Temeller

3.1 Politik Psikoloji, bireylerin ve grupların siyasal tutumlarını, davranışlarını ve karar alma süreçlerini anlamak için psikoloji ile siyaset bilimini birleştirir (Jost & Sidanius, 2004). Siyasal kimlik, grup aidiyeti, lider algısı, korkular ve güvensizlik gibi faktörlerin siyasal davranış üzerindeki etkileri incelenir.

3.2 Davranışsal Finans, yatırımcıların irrasyonel davranışlarını açıklamak için psikolojik kavramları kullanır (Thaler, 1985). Çapa etkisi, temsil edilebilirlik yanılgısı, kayıptan kaçınma, aşırı özgüven gibi bilişsel önyargılar bu alanın temel bileşenleridir (Kahneman & Tversky, 1979).

4. Bulgular: Siyasal Tetikleyicili Davranışsal Sapmalar

Davranışsal finansın tanımladığı bilişsel önyargılar, siyasal psikolojik faktörlerle birleştiğinde daha güçlü ve yönlendirici hale gelmektedir. Aşağıdaki tablo, psikopolitik bağlamda en sık görülen sapmaları ve tetikleyici unsurları sunmaktadır:

Bilişsel Sapma	Siyasal Tetikleyici	Ekonomik Sonuç
Aşırı güven	Liderin karizması ve çözüm vaadi	Riskli yatırım araçlarına yönelim
Onaylama önyargısı	Partizan medya ve sosyal medya filtre balonları	Tek taraflı bilgiye göre yatırım kararı
Çerçeveleme etkisi	Manipülatif söylemler ve propaganda	Gerçek bilgi yerine algıya dayalı yatırım
Kayıptan kaçınma	Siyasal kriz korkusu	Koruma güdüsüyle dövize/altına yönelme
Sürü davranışı	Grup içi siyasi baskı	Kolektif spekülatif hareketler

5. Örnek Olay: Türkiye’de Seçim Dönemlerinde Döviz Talebi

Türkiye örneğinde, seçim dönemleri ekonomik aktörlerin davranışlarının siyasal beklentilere göre şekillendiğini göstermektedir. Özellikle 2018 ve 2023 genel seçimleri öncesinde bireysel döviz alımlarında artış gözlenmiş, bu artış muhalif seçmenler arasında daha belirgin olmuştur. Bu durum, siyasi kimliğin yatırım davranışına etkisini açık biçimde ortaya koymaktadır. Benzer şekilde, hükümete yakın bireylerde Türk Lirası'na olan güvenin seçimlerden sonra kısa vadeli olarak arttığı gözlemlenmiştir. Bu gözlem, 'politik finansal iyimserlik' kavramı ile ilişkilidir.

6. Tartışma

Psikopolitik finans çerçevesi, davranışsal sapmaların siyasal kimlik ve duygularla nasıl beslendiğini ortaya koymaktadır. Klasik davranışsal finans teorilerinde bu sapmalar bireysel psikolojiye indirgenirken, bu çalışmada gösterildiği üzere toplumsal ve siyasal dinamikler bu önyargıları kolektif düzeyde yaygınlaştırabilmektedir. Siyasal liderlere duyulan güven, partizan kimlikler ve propaganda mekanizmaları, bireyin rasyonel davranış sergilemesini zorlaştırmaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde siyasal belirsizlik, döviz talebi, altın alımı ve bireysel yatırım kararlarında belirleyici hale gelmektedir.

7. Sonuç ve Öneriler

Bu çalışma, siyasal psikolojik faktörlerin ekonomik karar alma süreçleri üzerindeki etkisini inceleyerek 'psikopolitik finans' kavramını ortaya koymuştur. Yatırımcıların kararları yalnızca finansal verilerle değil; siyasal aidiyet, lider bağlılığı ve kutuplaşma gibi unsurlarla da yönlendirilmektedir. Bu nedenle davranışsal finans alanında yapılan analizlerde siyasal psikoloji temelli değişkenlerin de dikkate alınması gereklidir. Öneriler:- Finansal okuryazarlık programları, siyasal algıların yatırım kararları üzerindeki etkisine karşı duyarlılığı artırmalıdır.- Ekonomi yönetimi, piyasalarda güven oluştururken şeffaflık ve tarafsızlık ilkelerine sadık kalmalıdır.- Akademik alanda, siyaset ve finansın kesiştiği bu alana yönelik daha fazla ampirik araştırma yapılmalıdır.

8. Kaynakça

· Bartels, L. M. (2002). Beyond the Running Tally: Partisan Bias in Political Perceptions. Political Behavior, 24(2), 117–150.

· Funke, M., Schularick, M., & Trebesch, C. (2017). The Political Aftermath of Financial Crises. American Economic Journal: Macroeconomics, 8(3), 1–37.

· Jost, J. T., & Sidanius, J. (Eds.). (2004). Political Psychology: Key Readings. Psychology Press.

· Kahneman, D., & Tversky, A. (1979). Prospect Theory: An Analysis of Decision under Risk. Econometrica, 47(2), 263–291.

· Thaler, R. H. (1985). Mental Accounting and Consumer Choice. Marketing Science, 4(3), 199–214.

· Erdemir, E. (2023). Türkiye'de Siyasal Kimlik ve Döviz Tercihi Arasındaki İlişki. Yayımlanmamış Araştırma.