NÖROBİLİM PERSPEKTİFİNDEN ŞİZOFRENİ: NÖRAL MEKANİZMALAR, GENETİK TEMELLER VE BEYİN GÖRÜNTÜLEME ÇALIŞMALARI

1. Giriş

Şizofreni, kronik ve ciddi bir psikiyatrik bozukluk olup bireyin bilişsel, duygusal ve davranışsal işlevlerini etkileyen çok yönlü bir hastalıktır. Pozitif semptomlar (halüsinasyonlar, hezeyanlar), negatif semptomlar (duygusal küntlük, anhedoni) ve bilişsel bozukluklar ile karakterize edilir (American Psychiatric Association [APA], 2013).

Nörobilim alanındaki ilerlemeler, şizofreninin biyolojik temellerini daha iyi anlamamıza yardımcı olmaktadır. Beyin görüntüleme teknikleri (MRG, fMRG, PET, EEG), genetik çalışmalar ve nörotransmitter sistemlerine yönelik araştırmalar sayesinde, hastalığın nöral devreler üzerindeki etkileri daha ayrıntılı incelenmiştir.

Bu çalışmada, şizofreninin nörobiyolojik temelleri, genetik faktörleri ve beyin görüntüleme teknikleriyle elde edilen bulgular detaylı şekilde ele alınacaktır. Ayrıca, nörobilim temelli tedavi yaklaşımlarına da değinilerek multidisipliner bir bakış açısı sunulacaktır.

2. Şizofreninin Nörobiyolojik Temelleri

Şizofreni, merkezi sinir sistemi üzerindeki yapısal ve işlevsel değişimlerle ilişkilendirilmektedir. Özellikle nörotransmitter dengesizlikleri, kortikal bağlantısallık bozuklukları ve nöroanatomik farklılıklar, hastalığın ortaya çıkışında önemli bir rol oynamaktadır.

2.1. Nörotransmitter Sistemleri

Şizofreni patofizyolojisi, öncelikle dopamin hipotezi çerçevesinde ele alınmıştır. D2 reseptörlerinin aşırı aktivasyonu, pozitif semptomların ortaya çıkmasına neden olurken, prefrontal kortekste dopamin aktivitesinin azalması, negatif ve bilişsel semptomlarla ilişkilendirilmiştir (Howes & Kapur, 2009).

Ancak serotonin, glutamat ve GABA sistemleri de şizofreninin nörobiyolojisinde önemli rol oynar:

 • Serotonin Hipotezi: 5-HT2A reseptör aktivitesinin artışı, özellikle halüsinasyonlar ve bilişsel bozukluklarla ilişkilidir (Meltzer & Massey, 2011).

 • Glutamat Hipotezi: NMDA reseptör fonksiyonunun azalması, kortikal bağlantıların bozulmasına ve bilişsel işlevlerde düşüşe neden olur (Coyle et al., 2012).

 • GABA Sistemi: Kortikal inhibisyonun azalması, düşük gamma dalga aktivitesi ve bilgi işleme süreçlerinde bozulmalara yol açar (Lewis et al., 2005).

2.2. Nöroanatomik Değişiklikler

Beyin görüntüleme çalışmaları, şizofreni hastalarında çeşitli kortikal ve subkortikal yapıların etkilendiğini göstermektedir:

 • Prefrontal Korteks: Yürütücü işlevler, planlama ve karar verme süreçleri bozulur.

 • Hipokampus: Öğrenme ve bellek süreçlerinde bozulmalar görülür.

 • Bazal Ganglionlar: Hareket ve motivasyon ile ilgili işlevlerde değişiklikler olur.

 • Talamus: Duyusal bilgi işlemleme süreçleri etkilenir.

Meta-analiz çalışmaları, şizofreni hastalarında beyin hacminin %2-3 oranında azaldığını, ventriküllerin genişlediğini ve kortikal kalınlıkta azalma görüldüğünü göstermektedir (Haijma et al., 2013).

3. Beyin Görüntüleme Teknikleri ile Şizofreni Araştırmaları

Şizofreninin nörobiyolojik temellerini incelemek için kullanılan en yaygın teknikler şunlardır:

3.1. Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG)

 • Yapısal MRG çalışmaları, şizofreni hastalarında gri madde hacminin azaldığını ve kortikal incelmenin belirginleştiğini göstermektedir (Van Erp et al., 2018).

 • Diffüzyon Tensör Görüntüleme (DTI) ile beyaz madde bağlantılarındaki bozulmalar ortaya konmuştur (Skudlarski et al., 2013).

3.2. Fonksiyonel Manyetik Rezonans Görüntüleme (fMRG)

 • Şizofreni hastalarında prefrontal ve temporal bölgeler arasındaki bağlantıların zayıfladığı görülmüştür.

 • Görev-temelli fMRG çalışmaları, bilişsel işlevlerde azalmayı göstermektedir (Barch et al., 2012).

3.3. Pozitron Emisyon Tomografisi (PET) ve Single Photon Emission Computed Tomography (SPECT)

 • Dopamin D2 reseptör aktivitesinin striatumda artış gösterdiği bulunmuştur (Howes et al., 2012).

 • Serotonin ve glutamat sistemlerinin aktivitesindeki değişimler de PET çalışmaları ile incelenmektedir.

3.4. Elektroensefalografi (EEG) Çalışmaları

 • Gamma dalga aktivitesinin azaldığı ve P300 yanıtının zayıfladığı belirlenmiştir (Ford et al., 2007).

Bu bulgular, şizofreninin yalnızca nörotransmitter değişiklikleri ile değil, aynı zamanda beyin bağlantısallığında ve fonksiyonel dinamiklerde de önemli değişiklikler içerdiğini göstermektedir.

4. Şizofreninin Genetik ve Epigenetik Temelleri

Şizofreninin genetik geçişi üzerine yapılan çalışmalar, hastalık riskinin ailesel yatkınlık ile arttığını göstermektedir. Monozygotik ikizlerde konkordans oranı %40-50 civarında olup, hastalığın multifaktöriyel bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir (Sullivan et al., 2003).

 • DISC1 (Disrupted-in-Schizophrenia 1): Sinaptik plastisite ve nöronal gelişimde rol oynar.

 • COMT (Catechol-O-Methyltransferase): Prefrontal dopamin metabolizmasında önemli bir rol üstlenir.

 • NRG1 (Neuregulin 1): Glutamaterjik sistemle ilişkilendirilmiştir.

Epigenetik çalışmalar, çevresel faktörlerin gen ekspresyonunu etkileyerek şizofreni gelişiminde rol oynayabileceğini göstermektedir. Prenatal stres, viral enfeksiyonlar ve doğum komplikasyonları epigenetik değişimlere neden olabilir (Van Os & Kapur, 2009).

5. Şizofreni Tedavisinde Nörobilimsel Yaklaşımlar

Şizofreni tedavisinde farmakolojik ve farmakolojik olmayan yaklaşımlar birlikte kullanılmaktadır. Nörobilimsel gelişmeler, yeni tedavi stratejilerinin geliştirilmesine katkı sağlamakta ve kişiselleştirilmiş psikiyatrik yaklaşımların önünü açmaktadır.

5.1. Farmakolojik Tedavi: Antipsikotikler ve Nörotransmitter Sistemleri

Şizofreni tedavisinde antipsikotik ilaçlar, temel olarak dopamin D2 reseptör antagonistleri olarak görev yapar. Ancak yeni nesil ilaçlar, serotonin ve glutamat sistemleri üzerinde de etkili olarak negatif ve bilişsel semptomları hedef alır.

5.1.1. Birinci Kuşak (Tipik) Antipsikotikler

 • Klorpromazin, Haloperidol, Flufenazin gibi ilaçlar, dopamin D2 reseptör antagonizması ile çalışır.

 • Yan etkileri: Ekstrapiramidal semptomlar (EPS), tardif diskinezi, sedasyon.

5.1.2. İkinci Kuşak (Atipik) Antipsikotikler

 • Klozapin, Risperidon, Olanzapin, Aripiprazol gibi ilaçlar, dopamin-serotonin dengesi sağlayarak yan etkileri azaltır.

 • Klozapin, özellikle tedaviye dirençli şizofreni vakalarında etkilidir.

5.1.3. Yeni Nesil Tedaviler: Glutamat ve GABA Hedefli İlaçlar

 • NMDA reseptör modülatörleri (D-serin, Sarcosine) bilişsel işlevleri iyileştirmede umut vadetmektedir.

 • GABAerjik tedaviler, kortikal inhibitör sistemleri destekleyerek şizofrenideki bilişsel bozuklukları azaltmayı hedefler.

Farmakogenetik çalışmalar, bireylerin genetik yapısına göre ilaç yanıtlarının farklılık gösterdiğini ortaya koymaktadır. Kişiselleştirilmiş psikiyatri uygulamalarında, farmakogenetik testler hastalara uygun ilaç seçiminde rehberlik edebilir (Malhotra et al., 2012).

5.2. Nörostimülasyon Teknikleri: Beyin Aktivitesini Düzenleme Yaklaşımları

Son yıllarda invaziv ve non-invaziv nöromodülasyon teknikleri, şizofreni tedavisinde yenilikçi yöntemler olarak öne çıkmaktadır.

5.2.1. Transkraniyal Manyetik Stimülasyon (TMS)

 • Düşük frekanslı TMS, özellikle negatif semptomları hafifletmek için prefrontal kortekse uygulanmaktadır.

 • Şizofrenide sesli halüsinasyonları azaltmada etkili olduğu gösterilmiştir (Hoffman et al., 2005).

5.2.2. Transkraniyal Doğru Akım Stimülasyonu (tDCS)

 • Prefrontal kortekste anodal stimülasyon ile bilişsel işlevlerde iyileşme sağlanabilir.

5.2.3. Derin Beyin Stimülasyonu (DBS)

 • Şizofrenide prefrontal-limbik sistem arasındaki bağlantı düzensizliklerini modüle etmek amacıyla test edilmektedir.

 • Özellikle tedaviye dirençli vakalarda umut vadetmektedir (Müller et al., 2013).

5.3. Nöroplastisite ve Rehabilitasyon Yaklaşımları

Şizofreni, sadece biyolojik değil, aynı zamanda çevresel ve sosyal faktörlerden de etkilenmektedir. Nöroplastisiteyi destekleyen tedavi yaklaşımları, hastaların fonksiyonel iyileşmesini hedeflemektedir.

5.3.1. Bilişsel Rehabilitasyon Programları

 • Bilişsel davranışçı terapi (BDT), şizofreni hastalarında işitsel halüsinasyonlarla başa çıkmada etkilidir.

 • Bilişsel eğitim programları, çalışma belleği, yürütücü işlevler ve dikkat süreçlerini iyileştirmeyi amaçlar (McGurk et al., 2007).

5.3.2. Sosyal Biliş ve Etkileşim Terapileri

 • Şizofrenide duygusal yüz tanıma ve empati becerilerinin geliştirilmesine odaklanır.

 • Toplum temelli rehabilitasyon programları, hastaların günlük yaşama entegrasyonunu destekler.

Bu yeni yaklaşımlar, biyolojik ve psikososyal tedavilerin entegrasyonunu sağlayarak şizofreni tedavisinde daha bütüncül bir model geliştirmeyi amaçlamaktadır.

6. Sonuç ve Tartışma

Bu makalede, şizofreninin nörobiyolojik temelleri, genetik faktörleri ve beyin görüntüleme çalışmaları detaylı şekilde ele alınmıştır. Beyin devrelerindeki yapısal ve işlevsel değişimler, hastalığın belirtilerinin anlaşılmasında önemli ipuçları sunmaktadır.

 • Dopamin, glutamat ve serotonin sistemlerindeki değişiklikler, şizofreninin nörokimyasal temellerini oluşturur.

 • Beyin görüntüleme teknikleri, prefrontal korteks, hipokampus ve bazal ganglionlardaki değişimleri ortaya koymuştur.

 • Genetik araştırmalar, DISC1, COMT ve NRG1 genlerinin şizofreni ile ilişkili olduğunu göstermektedir.

Gelecekteki araştırmalar için öneriler:

 1. Farmakogenetik ve epigenetik çalışmalar, kişiselleştirilmiş tedavi stratejilerini geliştirmek için önemlidir.

 2. Yapay zeka destekli nörogörüntüleme analizleri, şizofreni tanı sürecinde biyomarker temelli yaklaşımları güçlendirebilir.

 3. Nöromodülasyon teknikleri (TMS, DBS, tDCS) ile şizofreniye yönelik daha etkili tedavi protokolleri geliştirilebilir.

Sonuç olarak, nörobilim ve psikiyatrik araştırmalar arasındaki entegrasyon, şizofreni tedavisinde yenilikçi ve multidisipliner çözümler sunmaya devam edecektir.

Kaynakça

 • American Psychiatric Association (APA). (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5).

 • Barch, D. M., Braver, T. S., Carter, C. S., & Cohen, J. D. (2012). Prefrontal cortex function in schizophrenia. Journal of Neuroscience, 32(4), 1181-1187.

 • Coyle, J. T., Basu, A., Benneyworth, M., et al. (2012). Glutamatergic synaptic dysregulation in schizophrenia. Neuropsychopharmacology, 37(1), 4-15.

 • Howes, O. D., & Kapur, S. (2009). The dopamine hypothesis of schizophrenia: Version III. Schizophrenia Bulletin, 35(3), 549-562.

 • McGurk, S. R., Twamley, E. W., Sitzer, D. I., et al. (2007). A meta-analysis of cognitive remediation in schizophrenia. American Journal of Psychiatry, 164(12), 1791-1802.