Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT)

1. Giriş

Kabul ve Kararlılık Terapisi (Acceptance and Commitment Therapy - ACT), 1980’li yılların sonlarında Steven C. Hayes ve çalışma arkadaşları tarafından geliştirilmiş bir psikoterapi yaklaşımıdır. ACT, üçüncü dalga davranış terapilerinden biri olarak kabul edilir ve temel olarak bireylerin psikolojik esneklik kazanmasına odaklanır. ACT, bireylerin yaşamlarında önemli olan değerlere bağlı kalmalarını teşvik ederken, rahatsız edici düşünceler ve duygularla mücadele etmek yerine onları kabul etmeyi öğretir.

2. Teorik Temeller

ACT, Relational Frame Theory (RFT) adı verilen davranış bilimine dayalı bir teorik çerçeveye sahiptir. RFT, dil ve bilişsel süreçlerin insan davranışlarını nasıl etkilediğini açıklayan bir teoridir. ACT, bireylerin dilsel süreçler nedeniyle sıkıştığı düşünce kalıplarından kurtulmalarına yardımcı olmayı amaçlar. Bu süreçte, bireylerin psikolojik acılarıyla ilişki kurma biçimleri değişir.

3. Temel İlkeler ve Altı Süreç

ACT, altı temel süreç üzerine inşa edilmiştir:

1. Kabul (Acceptance): Bireylerin kaçınmaya çalıştıkları rahatsız edici duyguları, düşünceleri ve hisleri açıkça kabul etmelerini içerir.

2. Bilişsel Ayrışma (Cognitive Defusion): Zararlı düşüncelerden ve kalıplardan ayrışmayı sağlar. Örneğin, bireyin “Ben başarısızım” düşüncesini “Ben, başarısızlık hissi yaşıyorum” olarak görmesi sağlanır.

3. Şu Anki An (Present Moment Awareness): Farkındalık ve mindfulness teknikleriyle bireylerin şu anki deneyimlerine odaklanması sağlanır.

4. Benlik Olarak Bağlam (Self as Context): Bireyin kendisini düşüncelerinin ve duygularının ötesinde bir varlık olarak görmesine yardımcı olur.

5. Değerler (Values): Bireyin yaşamında önemli olan değerlerin belirlenmesi ve bu değerlere göre hareket edilmesi sağlanır.

6. Kararlı Eylem (Committed Action): Belirlenen değerler doğrultusunda davranış değişiklikleri ve hedeflere ulaşmaya yönelik adımlar atılır.

4. Uygulama Süreci

ACT, bireylerin değerlerine uygun bir yaşam sürdürmesini kolaylaştırmayı hedefler. Terapide kullanılan teknikler şunlardır:

• Mindfulness Egzersizleri: Bireyin şimdiki ana odaklanmasını sağlar.

• Metaforlar: Soyut düşünceleri anlamlandırmak için metaforlar kullanılır. Örneğin, “Yolculuğa çıkan bir trenin penceresinden geçen manzaraları izlemek” düşünceleri izlemeyi ifade eder.

• Egzersiz ve Gözlemler: Bireyin değerlerini tanımlamasına yardımcı olmak için çeşitli öz-yansıtıcı egzersizler yapılır.

5. ACT’nin Etkililik Alanları

ACT’nin farklı psikolojik sorunlarda etkili olduğu gösterilmiştir. Özellikle:

• Anksiyete bozuklukları: Kişinin korkularını ve endişelerini kabul etmesine yardımcı olur.

• Depresyon: Değer odaklı eylemleri teşvik ederek bireyin yaşam kalitesini artırır.

• Kronik ağrı: Ağrıya karşı duyulan psikolojik direnci azaltır.

• Travma sonrası stres bozukluğu: Travmatik olaylara karşı duyarlılığı azaltır ve kabulü güçlendirir.

• Yeme bozuklukları ve bağımlılıklar: Sağlıklı davranışları teşvik eder ve farkındalık sağlar.

6. ACT’nin Felsefi Yaklaşımı

ACT, insan acısının evrensel bir deneyim olduğunu kabul eder ve bireylerin bu acıyı yaşamlarının bir parçası olarak görmelerine yardımcı olur. Bu yaklaşım, bireylerin acıyı reddetmeden veya mücadele etmeden, onunla birlikte anlamlı bir yaşam sürdürebileceği fikrine dayanır.

7. ACT’nin Güçlü ve Zayıf Yönleri

• Güçlü Yönler:

• Kanıta dayalıdır ve geniş bir uygulama alanına sahiptir.

• Esnek ve bireyselleştirilebilir bir yapıya sahiptir.

• Zayıf Yönler:

• Kavramlarının soyut olması nedeniyle bazı bireyler için zorlayıcı olabilir.

• Terapistlerin ACT tekniklerinde iyi bir eğitim alması gereklidir.

8. Sonuç

ACT, bireylerin psikolojik esneklik kazanmasına yardımcı olan güçlü bir terapi yaklaşımıdır. Değer odaklı yaşamı teşvik ederek bireylerin hem içsel hem de dışsal dünyalarıyla daha sağlıklı bir ilişki kurmasını sağlar. ACT, bireylerin acıdan kaçınmak yerine, onu yaşamlarının bir parçası olarak kabul etmelerine ve anlamlı bir yaşam sürdürmelerine yardımcı olur.

Kaynaklar:

• Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2011). Acceptance and Commitment Therapy: The Process and Practice of Mindful Change.

• Luoma, J. B., Hayes, S. C., & Walser, R. D. (2007). Learning ACT: An Acceptance and Commitment Therapy Skills-Training Manual for Therapists.

• Resmi psikoloji dergileri ve bilimsel araştırmalar.